Kraków (pełna nazwa formalna: Stołeczne Królewskie Miasto Kraków) - miasto w południowej Polsce, położone nad Wisłą. Po Warszawie drugie pod względem powierzchni; jedno z najstarszych miast Polski, o ponad tysiącletniej historii, wysokich walorach kulturowych i architektonicznych. W przeszłości Kraków odgrywał rolę administracyjnej stolicy państwa i siedziby władców Polski. Kraków jest stolicą województwa małopolskiego oraz historycznej Małopolski, a także centralnym ośrodkiem metropolitalnym aglomeracji krakowskiej.
Miasto leży na połączeniu kilku krain geograficznych: Bramy Krakowskiej, Kotliny Sandomierskiej, Kotliny Oświęcimskiej i Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Wydłużoną równoleżnikowo oś miasta stanowi dolina Wisły. Sieć rzeczną tworzą Wisła, jej prawy dopływ Wilga oraz dopływy lewe: Rudawa, Białucha, Dłubnia, Sanka i inne.

Rys historyczny

Pierwsza znana pisemna wzmianka o Krakowie (jako ważnym grodzie handlowym) pochodzi z relacji Ibrahima ibn Jakuba z ok. 965. W X w. Kraków wchodził w skład państwa pierwszych Przemyślidów. Ok. 990 znalazł się w granicach państwa piastowskiego. Nad Wisłą obok Wawelu, na niewielkim wzgórzu z jurajskiego białego kamienia, według legendy stała niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pw. św. Michała Archanioła. Od 1000 roku w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, a za panowania Kazimierza Odnowiciela Kraków stał się główną siedzibą książęcą.
W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 miasto zostało zniszczone podczas najazdu tatarskiego. Rozpoczęto odbudowę Krakowa, a książę Bolesław Wstydliwy, jego matka Grzymisława i żona św. Kinga w dniu 5 czerwca 1257 nadali miastu lokację w Koperni koło Pińczowa, na prawie magdeburskim.
Wtedy też powstał charakterystyczny szachownicowy układ miasta, w który wpasowano zachowane elementy wcześniejsze (ul. Grodzka, kościół Mariacki). Pomiędzy Krakowem a Wawelem istniała osada Okół, dawne podgrodzie, która została wcielona do Krakowa przez króla Władysława Łokietka po buncie wójta Alberta. W 1320 w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka, kończąca symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd, aż do 1734, Kraków był miejscem koronacji królów Polski.
W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366). Będąc w XV i XVI w. stolicą jednego z mocarstw europejskich, Kraków rozwijał się pod każdym względem - architektonicznym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym, naukowym. Kompleks zamkowy na Wawelu przebudowano i rozbudowano w stylu renesansowym. Odnowiono powstały w 1364 uniwersytet. Zbudowany został również Barbakan. W czasach Zygmunta Augusta Kraków liczył około 30 tys. mieszkańców.
Po unii polsko-litewskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów Kraków znalazł się na uboczu wielkiego państwa. Sejmy i elekcje nowych monarchów odbywały się w Warszawie, położonej mniej więcej w połowie drogi między stolicami Korony i Litwy.

Od 1596 r., rozpoczął się proces wyjazdu dworu królewskiego Zygmunta III Wazy z Krakowa do Warszawy, zakończony ok. 1611 r. Nie miał miejsca jednakże akt formalnego przeniesienia stolicy. Katedra na Wawelu pozostała miejscem koronacji oraz pochówku królów Polski, zaś Kraków - stołecznym i królewskim miastem.
Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej rozpoczął się upadek Krakowa. Zniszczenia wojenne mocno nadszarpnęły pozycję miasta i zahamowały jego rozwój. Po raz pierwszy Kraków został zniszczony przez obce wojska w 1655, podczas "potopu szwedzkiego". W XVIII w. był zdobywany przez wojska pruskie, szwedzkie, austriackie i rosyjskie. 24 marca 1794 na rynku krakowskim przysięgę Narodowi złożył naczelnik Tadeusz Kościuszko rozpoczynając tym samym powstanie. Po III rozbiorze Polski Kraków zajęli Austriacy. W latach 1809-1815 należał do Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu. W latach 1815-1846 stanowił stolicę niewielkiego powierzchniowo, formalnie niepodległego państwa - Rzeczypospolitej Krakowskiej.
W okresie Rzeczypospolitej Krakowskiej rozpoczęła się gruntowna modernizacja i przebudowa miasta, które wciąż tkwiło w średniowiecznym układzie urbanistycznym. Zburzono większość murów miejskich, zasypano fosę na miejscu której powstał park nazwany Plantami. Po "rewolucji krakowskiej", zbrojnym powstaniu przeciwko dominacji austriackiej, miasto zostało w 1846 r. zaanektowane przez Austrię, w której granicach pozostawało aż do 1918. Rzeczpospolita Krakowska, znana także jako Wolne Miasto Kraków i obejmująca również 4 inne miasta, stanowiła ostatni formalny byt państwowy o charakterze polskim aż do odzyskania przez Polskę niepodległości.
W 1850 wielki pożar zniszczył ok. 10% powierzchni miasta. W dwudziestoleciu międzywojennym, tuż po odzyskaniu niepodległości, polskie władze centralne uznały wawelski zamek za gmach reprezentacyjny Rzeczypospolitej do użytku Naczelnika Państwa, a następnie dla Prezydenta RP. Uchwałą zaś Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., krakowski zespół urbanistyczny na Wawelu, stał się jedną z oficjalnych Rezydencji Prezydenta Polski. Do dzisiaj, zachował się apartament Prezydenta RP Ignacego Mościckiego.
Wojska niemieckie zajęły miasto już sześć dni po rozpoczęciu II wojny światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej (1939-1945) funkcjonowało ono jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. Wywieziono do Niemiec także wiele dzieł sztuki, z których duża cześć nie powróciło do kraju. Kraków odniósł niewielkie straty podczas bombardowania miasta przez lotnictwo Armii Czerwonej. 18 stycznia 1945 roku wkroczyły tu wojska radzieckie. Kraków był jedynym większym miastem, które nie zanotowało spadku liczby ludności, zaś w 1945 roku był nawet pod tym względem na pierwszym miejscu w Polsce.
W okresie powojennym miał miejsce silny rozwój terytorialny i ludnościowy miasta. W 1951 przyłączono do Krakowa Nową Hutę, która wg pierwotnych planów miała stanowić oddzielne miasto. Do dzisiaj jednym z historycznych miejsc w tej dzielnicy, jest Plac Ratuszowy, gdzie w zamysłach budowniczych "socjalistycznego miasta" instytucja takowa miała zostać wzniesiona.
Na przełomie tysiącleci, w 2000, gród Kraka uzyskał tytuł "Europejskiej Stolicy Kultury". Dzisiaj Kraków jest jednym z najpopularniejszych miejsc na świecie. W czerwcu 2007 Kraków obchodził 750 rocznicę lokacji miasta.

Obecnie

Współcześnie Kraków jest miastem na prawach powiatu, siedzibą władz województwa małopolskiego. Na terenie Krakowa znajduje się siedziba główna instytucji o charakterze centralnym tj. Polskiej Akademii Umiejętności, miasto posiada również wiele placówek o znaczeniu i statusie narodowym np. Narodowy Stary Teatr, Muzeum Narodowe, czy Biblioteka Jagiellońska. Pełni bardzo ważną funkcję administracyjną, kulturalną, edukacyjną, gospodarczą, usługową i turystyczną. Jest kluczowym węzłem drogowym i kolejowym. W miejscowości Balice nieopodal Krakowa znajduje się drugi co do wielkości w Polsce port lotniczy, o znaczeniu międzynarodowym i charakterze transatlantyckim (Kraków Airport im. Jana Pawła II), do którego z centrum miasta można dojechać m.in. przy pomocy komunikacji szynowej.

Zabytki i atrakcje turystyczno - przyrodnicze

Mnogość zabytków architektonicznych w Krakowie wynika z długiej historii miasta i wielości funkcji, które spełniał będąc stolicą państwa, prężnym ośrodkiem miejskim i centrum handlowym regionu, ośrodkiem uniwersyteckim i kulturalnym. Dodatkowo Kraków szczęśliwie stosunkowo mało ucierpiał podczas zawieruchy wojennej (największego spustoszenia dokonywały w nim powtarzające się od średniowiecza pożary). W efekcie Kraków jest jednym z najważniejszych europejskich ośrodków turystycznych z cennymi zabytkami z różnych epok. Znajduje się tu ponad 6 tys. zabytkowych obiektów. Plan zabudowy starego Krakowa - obecnie śródmieście w obrębie Plant - zaliczony został do zabytków klasy "0", najwyższej w skali międzynarodowej.

Znajdują się tutaj architektoniczne zespoły zabytkowe i obiekty o dużej wartości, jak i stosunkowo bogate zbiory muzealne i kościelne, wśród których są wybitne dzieła sztuki o dużym znaczeniu dla kultury europejskiej (ołtarz W. Stwosza, kolekcja arrasów wawelskich, obrazy cenionych artystów, m.in. L. da Vinci i Rembrandta, drewniany krucyfiks Jadwigi w katedrze z XIV w. czy 120 kwater witrażowych w kościele Mariackim).
Najstarsze zabytki architektury przedromańskiej to rotunda NMP na Wawelu i kościół św. Salwatora (X w.) oraz fragmenty katedry Bolesława I Chrobrego (XI w.). Natomiast styl romański reprezentują: kościół św. Andrzeja (1086), fragmenty II katedry (konsekrowanej 1142) z kryptą św. Leonarda i Wieżą Srebrnych Dzwonów, a także fragmenty kościoła św. Wojciecha (przed 1100). Architekturę gotycką zapoczątkowano w drugim ćwierćwieczu XIII w. ceglanymi kościołami Franciszkanów, Cystersów w Mogile, Dominikanów, a także Bramą Floriańską z fragmentami murów obronnych. Duże znaczenie dla architektury miasta miał XIV w. - na Rynku powstały gotyckie gmachy publiczne: Sukiennice, Ratusz, budynek Wagi Miejskiej, rozbudowano też fortyfikacje. W 1320 na Wawelu rozpoczęto budowę nowej katedry, król Władysław Łokietek powiększył zamek, a król Kazimierz Wielki wzniósł okazałą rezydencję gotycką z potężną wieżą w narożniku północno-zachodnim. Powstała w tym czasie grupa kościołów ceglanych o wspólnych cechach konstrukcyjnych i stylistycznych (trójnawowe bazyliki z wielobocznym prezbiterium, realizowane w systemie filarowo-szkarpowym): Mariacki, Bożego Ciała, św. Katarzyny, Dominikanów.

Jeżeli chodzi o przyrodę, w Krakowie jest około 40 parków, które łącznie zajmują ok. 318,5 ha (2002) co stanowi niecały procent całkowitej powierzchni miasta. Jest to teren na którym znajduje się wiele cennych gatunków fauny i flory. Ponadto w Krakowie znajduje się 5 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 48,6 ha (0,14% powierzchni miasta). Na obszarze miasta Krakowa występują niewielkie zielone obszary wchodzące w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Zespół ten zajmuje się ochroną najwartościowszych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej m.in. fragmenty parku Bielańsko-Tynieckiego, Tenczyńskiego oraz Dolinek Krakowskich, wraz z ich otulinami, co za tym idzie, na tym terenie znajduje się duża liczba szlaków turystycznych (np. szlak Orlich Gniazd, szlak jurajski, szlak gen. Bema) oraz ścieżek rowerowych.

Zachodnia część Krakowa stanowi tzw. Obszar Krakowski i podlega polskiej sieci ekologicznej, a część obszaru miasta usytuowana jest w zasięgu korytarza ekologicznego rzeki Wisły. Rzeki, ich doliny oraz zbiorniki wodne to jedne z najciekawszych z przyrodniczego punktu widzenia miejsc w Krakowie.

W Krakowie znajdują się 203 pomniki przyrody, większość z nich to drzewa. "Źródło świętojańskie" w Tyńcu oraz głaz narzutowy przy ulicy Spółdzielców są jednymi z najważniejszych pomników przyrody w gminie Kraków.

(Źródło - Wikipedia)