Wolbrom, dawniej "civitas Wolwrami" to miasto w woj. małopolskim, w powiecie olkuskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wolbrom. Miasto leży na źródliskowym obszarze Białej Przemszy nad Pokrzywianką i Centarą w obniżeniu, zwanym od tego miasta Bramą Wolbromską. Wolbrom leży na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Samo miasto zostało lokowane na cyplu wapiennym na wysokości 375-380 m n.p.m. Jest to kraina zalesionych dolinek ze sterczącymi na zboczach wapiennymi skałami o przeróżnych kształtach. Miasto i gmina jest lokalnym ośrodkiem rolniczym, przemysłowym i handlowym, obejmującym swoimi wpływami sąsiednie gminy: Żarnowiec, Pilicę, Trzyciąż, Gołczę i Klucze. Na południe od miasta wznosi się Kamienna Góra zwieńczona stalowym milenijnym krzyżem spod którego rozpościera się rozległy widok na Wolbrom i okolicę.

Rys historyczny

Historia miasta sięga 1327 r., kiedy Władysław Łokietek nadał braciom Wolframowi i Hilaremu przywilej karczunku lasów na gruntach wsi królewskiej Dłużec. Niebawem wyrosło na nich miasteczko, na cześć jednego z założycieli nazwane "civitas Wolwrami". Przez kilka stuleci panowały w Wolbromiu na przemian rodziny Jaworów i Szafrańców. Właściciele miasta czerpali zyski głównie z ceł pobieranych od wędrownych kupców. Mieszczanie, oprócz handlu, parali się rzemiosłem, celując w zawodach kuśnierza, kowala i szewca. Odbywające się w każdy czwartek wolbromskie targi cieszyły się niemałą sławą, a ich tradycja przetrwała do dzisiaj. Natomiast życie kulturalne było skoncentrowane wokół kościoła, przy którym istniała szkoła parafialna, kilka bractw religijnych oraz szpitale dla ubogich.

Pod koniec XVI w. rozpoczął się upadek miasta. Przyczyniło się do tego przesunięcie szlaku handlowego-głównego źródła dochodu dla wielu wolbromian. Reszty dokonał najazd szwedzki, wyczerpujące wojny na terenie Rzeczypospolitej, a także liczne pożary i zarazy.
Kiedy za pierwszej wojny szwedzkiej spalili miasto Szwedzi, król Jan Kazimierz pragnąc aby się prędko odbudowało, przywilejem w 1661 r. tutejszych mieszczan uwolnił na cztery lata od opłacania wszelkich podatków, co też wkrótce nastąpił. W 1892 r. przeszła przez te ziemie epidemia cholery. Podczas zaborów miasto włączono do imperium austriackiego, następnie wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Autonomia skończyła się wraz z upadkiem powstania listopadowego, kiedy to z części dóbr wolbromskich utworzono majorat darowany przez cara Rosji majorowi Niełojow. Po powstaniu styczniowym Wolbrom na pół wieku utracił prawa miejskie, rozpoczął się okres prześladowań i planowej rusyfikacji. W 1905 r. doszło do brutalnie stłumionego strajku uczniów wolbromskiej szkoły, niechętnych szkolnej rusyfikacji. Wyzwolenie miastu przyniósł marszałek Piłsudski, który przebywał w mieście, a jego legioniści stoczyli bitwę pod niedalekimi Krzywopłotami.

Podczas II wojny światowej, pod okupacją niemiecką Wolbrom weszedł w skład województwa krakowskiego Generalnego Gubernatorstwa. Wiele ludzi zostało natychmiast zastrzelonych. Jesienią 1941 roku założono w Wolbromiu getto, którego Żydzi nie mogli opuszczać pod karą śmierci. Likwidacja getta żydowskiego w Wolbromiu rozpoczęła się 6 lub 7 września 1942 roku. Około 2000 starych i słabych osób zostało zabranych do lasu i zastrzelonych. Pozostali Żydzi zostali załadowani do wagonów i przewiezieni do obozu śmierci w Bełżcu. Kilkuset mężczyzn wybrano w drodze selekcji i przewieziono do obozów pracy. 17 stycznia 1945 do Wolbromia wkroczyła Armia Czerwona. Tylko 300 Żydów z Wolbromia, dzięki pomocy Wolbromian przeżyło wojnę. Nie osiedlili się oni ponownie w Wolbromiu, a większość z nich wyemigrowała.

Turystyka i rekreacja

Wolbrom to ważny ośrodek przemysłu gumowego, ponadto przemysłu drzewnego i metalowego. Ma wysoki poziom informatyzacji. Posiada kościoły z XVII wieku. W okolicy są atrakcyjne tereny leśne i wypoczynkowe. Najciekawszymi obiektami turystycznymi w Wolbromiu są m.in.

Zabytkowy Rynek
Spacer po mieście warto rozpocząć od Rynku. W jego wschodnim narożniku, otoczony XIX w. kamieniczkami stoi pomnik Jana Kilińskiego z wykutą sentencją autora "Irydiona" oraz napisem "Obrońcy Ojczyzny - Cech Szewski 11.06.1924". W rynku zachowało się sporo domów-kamienic z I poł. XIX w. (nr 19, 28, 28a, 29). Kilka kroków dalej znajduje się Kościół parafialny pw. św. Katarzyny. Istniał już w XIV w., ale obecny barokowy budynek mieszkańcy tutejsi zawdzięczają sprowadzonym tu w 1633 r. z fundacji księdza Marcina Wolbroma kanonikom regularnym. Oprócz głównego ołtarza, z połowy XVII w. Pochodzi plebania, która pierwotnie była połączona z kościołem i pełniła funkcję klasztoru. Znacznie później dobudowane zostały nawy boczne, ale największą wartość artystyczną przedstawiają wyrzeźbione w XIX w. Przez Piotra Turbasa cztery boczne ołtarze oraz ambona.

Wolbromskie uliczki i zabytki
U zbiegu ulic Mariackiej i Kościuszki stoi modrzewiowy Kościół Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia (zwany Kościółkiem Mariackim), ufundowany w 1638 r. jako kościół przyszpitalny. Szpital - przytułek dla ubogich, starców i kalek znajdował się po drugiej stronie ulicy.Przy ulicy Krótkiej znajduje się Synagoga. Zbudowana w XIX wieku. Usytuowana w centrum miasta. Na planie prostokąta, parterowa. Część otworów przemurowana. Po 1945 umieszczono w niej magazyn. W pobliżu Rynku są tu niewielkie kamienice, dalej nieco uboższe parterowe budynki z profilowanymi gzymsami i sieniami na przestrzał. Na drugim końcu miasta, przy ulicy Skalskiej przetrwał fragment dawnego cmentarza żydowskiego z początków XIX w., a w okolicznych lasach widnieją mogiły ofiar holocaustu. Wartość zabytkową mają również liczne w mieście figury i krzyże przydrożne z przełomu XIX i XX w. Układ centrum miasta pochodzi z okresu lokacji, ośrodkiem jego jest kwadratowy Rynek.

Zalew "Nerka", Zalew Wolbromski i Park
W Wolbromiu istnieje zbiornik wodny tzw. Nerka o pow. ok. 1,5 ha a na północ od miasta Zalew Wolbromski o pow. 20 ha obydwa stanowiące doskonałe miejsca do wędkowania. Przy ulicy Konopnickiej położony jest wolbromski park w którym, został wybudowany plac zabaw dla dzieci oraz skatepark. Przez park przepływa rzeka Pokrzywianka.

Kamienna góra
Na południe od miasta wznosi się Kamienna Góra zwieńczona stalowym milenijnym krzyżem spod którego rozpościera się rozległy widok na Wolbrom i okolicę. Na rozdrożach ulicy Łukasińskiego i polnej drogi, tuż za Rajami, w pobliżu tzw. Kamiennej Góry mieści się kapliczka powstała w 1915 r. dla upamiętnienia miejsca, w którym polegli austriaccy żołnierze. Wewnątrz znajduje się obraz z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej.

(Źródło - opracowane na podstawie Wikipedii)