Złoty Potok to jedna z najpiękniej położonych wsi na Jurze Krakowsko - Częstochowskiej. Leży w górnym odcinku dol. Wiercicy, w pobliżu wschodu Wyżyny Krakowskiej w gm. Janów. Znana ze swych walorów turystycznych i dodatkowych atrakcji: ośrodka jeździeckiego, licznych szlaków pieszych (tj. Orlich Gniazd, Walk 7. Dywizji Piechoty czy Zamonitu) i rowerowych w okolicy oraz wielu atrakcyjnych imprez masowych organizowanych przez gminę Janów (Jurajska Jesień Poetycka, święto Pstrąga, Jurajskie Noce Filmowe itd.).

Legenda o nazwie miejscowości mówi, że dawno temu przez te tereny przejeżdżała drużyna rycerska. Spragnieni rycerze jechali bez kropli wody już kilka dni a wokoło nie napotkali ani jednej rzeczki. Pod wieczór pewnego skwarnego dnia, wojak jadący na czele umęczonej gromady krzyknął z radości na widok rzeki: "O! Złoty Potok!". Na pamiątkę tego wydarzenia miejscowość, która położona była w okolicy życiodajnego źródła nazwana została Potokiem Złotym.

W Złotym Potoku znajduje się jedna z najstarszych w europie - wylęgarnia pstrągów z 1881 roku, prowadząca w dalszym ciągu dzialalność i handlująca pstrągiem. Na górze Ostrężnik położone są ruiny jednego z najbardziej tajemniczych zamków na jurze. Do godnych zwiedzania zabytków- sakralnych należą tutaj kościoły parafialne z XV wieku w Żurawiu oraz Złotym Potoku, gdzie pochowana została najmłodsza córka Zygmunta Krasińskiego 4-Letnia Elżbietka. Teren obfituje w liczne jaskinie. Do najciekawszych należy Jaskinia Ostrężnicka i Jaskinia Niedźwiedzia, w której znaleziono kości największego niedźwiedzia jaskiniowego. Bogactwa leżą również w głębi ziemi - znajdują się tutaj, krystalicznie czyste wody głębinowe, które tworzą pod warstwą skał tzw. "morze jurajskie", znalezc tu można także wapienie okruchowe i skaliste, piaski budowlane, glinki formierskie oraz kwarc. Nie można również pominąć atrakcyjnych w formie ostańców Diabelskich Mostów i Bramy Twardowskiego, która stała się symbolem terenu. Niezwykle ciekawe jest także skalne grodzisko Osiedle Wały, gdzie w VIII wieku uprawiano orkisz - prymitywną formę pszenicy, a na kultowej skale czczono posąg Ziemowita. Zbocza góry porośnięte są tutaj czosnkiem niedźwiedzim, który każdego wyleczy podczas majowego kwitnięcia, z kataru i bólu gardła. U stóp Ostrężnickiego zamku biją okresowe źródła, które dają początek okresowej rzece o nazwie Ostrężnicki Potok. Stale bijące źródła Elżbiety i Zygmunta oraz źródła Miłości i Marzeń przyciągają turystów wybornym smakiem krystalicznie czystej wody jurajskiej. Malowniczo położone stawy "Sen Nocy Letniej", "Armerykan", "Guców" czy "Irydion" dopelniają piękna krajobrazu. Zmęczonych turystów obwiezie po gminie Jurajska Karawana Konna, a pragnących podziwiać jurajskie krajobrazy z grzbietu konia zaprasza Stajnia koni Islandzkich "Wiking". Lubiących czynny wypoczynek zapraszają korty tenisowe Raczyńskich oraz boisko do piłki plażowej przy kąpielisku Amerykan. Przez obszar gminy przebiega pięć dobrze oznakowanych szlaków turystycznych. Tereny te świetnie nadają się do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, konnej, biegów na orientację, narciarstwa biegowego, skiringów, krossów a także dłuższego wypoczynku.

Rys historyczny

Pierwsza wzmianka o Złotym Potoku pochodzi z XII w. W 1298 roku Bartosz z rodu Odrowążów ufundował drewniany kościół parafialny. Już w połowie XV w. tj. 1481 roku powstaje w Potoku murowany kościół pod wezw. św. Jana Chrzciciela, zbudowany w stylu gotyckim. Na przestrzeni wieków był on wielokrotnie przebudowywany. W 1625 roku dobra złotopotockie przejmuje magnacki ród Koniecpolskich (herbu Pobóg). Hetman Wielki Koronny Stanisław Koniecpolski nabył od Jana Korycińskiego wieś Potok wraz z zamkiem oraz wsie Ponik i Piasek. Po jego śmierci dobra dziedziczy bratanek Jan Aleksander Koniecpolski - wojewoda bracławski i sieradzki. W wieku XVII hetman Jan Stanisław Koniecpolski założył nieopodal miasteczko Janów, nazwane tak od jego imienia. W 1700 roku "klucz" dóbr Potockich staje się ponownie własnością Potockich (herbu Pilawa). Potoccy (herbu Pilawa) nadają majątkowi rodowemu (w odróżnieniu od wsi gminnej Potok) przydomek ,,Złoty" od Złotej Pilawy, herbu którym się pieczętowali. Od tej pory funkcjonują dwie nazwy: Potok w odniesieniu do wsi i Złoty Potok w odniesieniu do majątku obejmującego większy obszar kilku wsi. W 1829 roku powstaje parterowy dworek w Potoku (obecnie dworek Z. Krasińskiego), prawdopodobnie wybudowany przez Stanisława Leskiego.

W 1852 roku Janów wraz z przyległymi dobrami, został nabyty przez hrabiego Wincentego Krasińskiego. Wtym samym roku hr. Wincenty Krasiński zmienia herb Janowa (Pobóg) na swój herb rodowy (ślepowron). Jednocześnie herb wsi herbowej Potok Złoty -(Pilawa) zmienia na herb Krasińskich - Korwin (ślepowron). W tym okresie powstał w Złotym Potoku parterowy dworek, z pięknym frontonem, który obrośnięty był dzikim winem i malowniczo położony wśród lip i dębów. W 1857 roku przebywał w Złotym Potoku - w posiadłościach swego ojca, jeden z najwybitniejszych poetów polskiego romantyzmu - Zygmunt Krasiński. Gościł tam wraz z żoną i dziećmi po powrocie z długiej podróży.Zygmunt Krasiński urzeczony pięknem dóbr złotopotockich dodał do nazwy wsi Potok przydomek ,,Złoty". Odtąd nie tylko majątek ale i cała wieś nazywa się Złoty Potok. Tutaj też 12 września zmarła jego najmłodsza, czteroletnia córeczka Elżbietka. Pochowano ją w lewej nawie kościoła w Złotym Potoku, w kaplicy ufundowanej przez Zygmunta Krasińskiego. To dzięki swej ukochanej córce poeta na stałe związał się z Złotym Potokiem czego ślady spotkać można do dziś. Jedno ze źródeł rzeki "Wiercicy" zostało nazwane jej imieniem. 22 września 1857 roku Z. Krasiński wyjeżdża ze Złotego Potoka do Paryża, by nigdy już nie powrócić do kraju. W 1858 roku zmarł generał Krasiński, a w trzy miesiące później Zygmunt Krasiński. W czasie powstania styczniowego w 1863 r. rejon Złotego Potoku i pobliskiego Janowa był terenem walk. Wtedy to ówczesny półkownik Ernroth, niemogąc odbić z rąk powstańców - Janowa, podpalił miasto i wycofał się w kierunku Złotego Potoku. Tu też dokonał bestialskich zbrodni na miejscowej ludności. W 1877 roku sukcesorka dóbr Złoty Potok Maria Beatrix Krasińska (córka poety) wychodzi za mąż za hrabiego Edwarda Aleksandra Raczyńskiego i w wianie otrzymuje dobra Złoty Potok. Jej mąż hrabia Edward Aleksander Raczyński, wybudował nieopodal dworu, dotychczasowej siedziby rodu - pałac. Budowę pałacu zlecił on Zygmuntowi Hendlowi, późniejszemu budowniczemu Krakowa a w późniejszym etapie budowy, współdziałał z nim inny bardzo ceniony architekt Jan Heurich. Budowę ukończono pod koniec XIX wieku. Od 1903 roku aż do ostatnich lat przed II wojną światową, dobra złotopotodkie znajdowały się w posiadaniu. Karola Raczyńskiego, syna Marii z Krasińskich i Edwarda. W okresie tym, wokół pałacu i dworku, urządzono nowy wspaniały park, przez który przepływa rzeka Wiercica, tworząc obok rezydencji ciekawie położony staw "Irydion". Wybudowano też drogę z Janowa do Żarek oraz zadbano o zachowanie w naturalnym stanie przyrody w Dolinie Wiercicy. Tuż za wywierzyskowymi źródłami Wiercicy (Źródła Zygmunta i Elżbiety) znajduje się pstrągarnia, założona (jako jedna z pierwszych w Europie) w 1881 roku, na polecenie hr. Edwarda Raczyńskiego. Zaprojektował ją Michał Girdwoyń. Pierwszą ikrę Pstrąga Tęczowego sprowadzono do Złotego Potoka ze Stanów Zjednoczonych Ameryki. Transport ikry eskortował senator amerykański i na jego cześć Raczyński nazwał jeden ze stawów w Złotym Potoku - ,,Amerykan". W 1907 roku hr. Karol Raczyński całkowicie zakazuje wyrębu lasu w dolinie górnej Wiercicy i poleca utrzymywać ten teren w formie parku , obejmując go ochroną. W 1908 roku powstaje stacja kolejowa Złoty Potok (obecna Julianka). W 1934 roku hr. Karol Raczyński ustanawia w Złotym Potoku rezerwat o pow. 201 ha.

W dniach 2-3 września 1939 roku w rejonie Janowa i Złotego Potoku toczyły się krwawe walki obronne polskiej "7 Dywizji Piechoty" dowodzonej przez generała Gąsiorowskiego z uzbrojonymi oddziałami Wehrmachtu. W nocy z 3 na 4 września miejsce bitwy pod Złotym Potokiem przedstawiało straszne pobojowisko. Leżały tam setki poległych polskich żołnierzy. Zginęli niemal wszyscy dowódcy batalionów, mała garstka żołnierzy wraz ze sztabem 7 dywizji dostała się do niewoli. Nieliczni tylko wydostali się z tej tragicznej bitwy. Na miejscowym cmentarzu znajdują się groby polskich żołnierzy. W okresie okupacji hitlerowskiej rejon Złotego Potoku był miejscem koncentracji oddziałów partyzanckich, ich postojów i przemarszy. Oddziały partyzanckie przeprowadziły na terenie liczne akcje zbrojne przeciwko okupantowi. Między innymi w dniu 15 sierpnia 1944 roku oddział partyzancki pod dowództwem Stanisława Grajka (ps. "Wiktor") stoczył walkę z Niemcami. Partyzanci po przebiciu przez pierścień obrony wroga wycofali się z zagrożonego rejonu. Inna grupa bojowa dowodzona przez Jana Truszkowskiego (ps. "Kolejarz") wysadziła w pobliżu Złotego Potoku pociąg z amunicją. 11 września 1944 r. 300-osobowy oddział partyzancki pod dowództwem majora Jana Pańkiewicza (ps. "Skała"), stoczył walkę z przeważającymi siłami wroga, zadając mu straty W ludziach (68 zabitych i 120 rannych). Oddział partyzancki ze stosunkowo małymi stratami (12 zabitych i 3 rannych) wycofał się w kierunku Krakowa. Rok 1952 pożar dworku Zygmunta Krasińskiego. W 1957 roku nastąpiło powołanie rezerwatu "Parkowe" o powierzchni 153 ha. W 1999 roku nastąpiła zmiana nazwy wsi Potok Złoty na Złoty Potok.

Atrakcje turystyczne w Złotym Potoku:

1. Zabytkowy park (38,5 ha) na terenie którego usytuowane są: Dworek Krasińkich (obecnie muzeum) i okazały lecz zniszczony Pałac Raczyńskich.
2. Neoklasycystyczny kościół św. Jana Chrzczyciela z XV wieku z późnorenesansowym ołtarzem.
3. Grodzisko skalne zwane "Osiedle Wały" lub "Okopy Szwedzkie" usytuowane w skałach nad brzegiem rzeki wiercicy na przeciwko pstrągarni.
4. Źródła Zygmunta - większe, położone bliżej szosy, tłumnie odwiedzane; i Elżbiety - ciche i niewielkie, położone w lesie niedaleko zielonego szlaku. Jest to system wywierzysk, gdzie woda wypływa z 10-ciu szczelin, dający początek rzece "Wiercicy".
5. Brama Twardowskiego (przy drodze do Siedlca). Jest to obszerny otwór w formie bramy, której nazwę nadał Zygmunt Krasiński. Jest to najbardziej charakterystyczny ostaniec jurajski rezerwatu Parkowe.
6. Ostaniec skalny (przy drodze do Żarek), przedzielony pionową szczeliną. W dawnych czasach wybudowane były nad przepaścią - drewniane pomosty, zwane Diabelskimi Mostami.
7. Ruiny średniowiecznego zamku w Ostrężniku, który jest najbardziej tajemniczą warownią Jurajską. Cały teren ruin wraz z wzgórzem tworzy rezerwat "Ostrężnik u którego podnóża znajduje się okresowe wywierzysko jurajskie.
8. Góry Gorzkowskie - piękny pagórkowaty teren z licznymi wysokimi wzgórzami pokrytymi ostańcami. Niektóre miejsca w tych okolicach mogą nas zadziwić swoją dzikością przyrody. W okolicznych wzgórzach można napotkać kilka ciekawych jaskiń.
9. Rezerwat "Parkowe" o powierzchni 153,22 ha, który obejmuje ochroną górną część doliny rzeki Wiercicy z jej źródłami, oraz otaczające je wzgórza, zbudowane ze skalistych wapieni górnojurajskich.
10. Stawy pstrągów hodowlanych.

(Źródło - www.janow.pl)