Chrzanów to miasto w woj. małopolskim, w powiecie chrzanowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Chrzanów. Geograficznie położone jest nad rzeką Chechło (dopływ Wisły), na pograniczu Wyżyny śląskiej oraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Przez Chrzanów przebiega płatny odcinek autostrady A4, łączący Katowice i Kraków. Według danych z 31 grudnia 2006, miasto miało 39704 mieszkańców. Wchodzi w skład Jaworznicko-Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego. Sama Gmina Chrzanów zajmuje powierzchnię 79,3 km2. Tworzy ją miasto Chrzanów (38,3 km 2) oraz sołectwa Balin, Luszowice, Pogorzyce, Płaza, Źrebce i Okradziejówka. Chrzanów graniczy z gminami: Jaworznem, Trzebinią, Libiążem, Babicami i Alwernią. Chrzanów jest położony na niewielkim grzbiecie jurajskim; grzbiet ten łączy Garb Tenczyński z pozostałą częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i jednocześnie oddziela od siebie niecki: chrzanowsko-dulowską (część Rowu Krzeszowickiego) i chrzanowską zachodnią. Grzbiet przecina dolina Chechła. Na północ, wschód i południe od miasta występują tereny podmokłe.

Rys historyczny

Według podań nazwa miasta pochodzi od Chrzana, legendarnego założyciela grodu (późniejszej kasztelanii) z czasów poprzedzających powstanie państwa polskiego. Pierwsze wzmianki o kasztelanii chrzanowskiej sięgają XII wieku. Prawa miejskie Chrzanów uzyskał w XIV wieku (niektóre źródła podają rok 1393, opierając się na wzmiance sądowej z tegoż roku o sprzedaży wójtostwa chrzanowskiego). Chrzanów był miastem otwartym, pozbawionym murów, ale położenie wśród lasów i grzęzawisk sprzyjało obronności. Aż do II wojny światowej miasto pozostawało w rękach prywatnych. Pierwszymi właścicielami byli Ligęzowie, a ostatnimi - Loewenfeldowie (główna ulica spacerowa miasta - Aleja Henryka - nosi imię Henryka Loewenfelda). U początków swojego istnienia Chrzanów był przede wszystkim miastem kupieckim.

W latach 1809-1815 Chrzanów należał do Księstwa Warszawskiego (do którego nawiązuje herb miasta), a po kongresie wiedeńskim stał się częścią Rzeczypospolitej Krakowskiej. W 20-leciu międzywojennym miasto znajdowało się w województwie krakowskim.

Od XVIII wieku w dziedzinie handlu prym wiedli zamieszkujący w mieście Żydzi. Rozwój przemysłu i handlu nastąpił wraz z uruchomieniem w roku 1847 linii kolejowej, łączącej Kraków z Wiedniem, co umożliwiło transport wydobywanych w okolicy rud cynku i ołowiu.

W odrodzonej II Rzeczypospolitej miasto rozwinęło się jako ośrodek produkcji lokomotyw i maszyn (w 1920 roku powstała tu pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce - Fablok ). Wkrótce powstały także Zakłady Materiałów Ogniotrwałych Stella. Obydwa te zakłady funkcjonują do dziś. W roku 1930 zatopienie kopalni Matylda zakończyło natomiast okres wydobycia rud cynku i ołowiu.

Z nastaniem okupacji niemieckiej Chrzanów wraz z położonym na zachód Górnym śląskiem wcielono w listopadzie 1939 do III Rzeszy (pod zmienioną nazwą Krenau). Zamieszkująca w Chrzanowie ludność żydowska, stanowiąca przed wojną około 50% populacji miasta, została wymordowana, głównie w pobliskim obozie w Auschwitz. Okupacja miasta zakończyła się 24 stycznia 1945 wraz z wkroczeniem wojsk II frontu ukraińskiego Armii Czerwonej.

Po II wojnie światowej w Chrzanowie rozwinął się przemysł spożywczy (powstały m.in. zakłady mięsne, mleczarnia i chłodnia) oraz produkcja materiałów budowlanych. Chrzanów stał się siedzibą należącego do województwa krakowskiego powiatu, obejmującego także miasta Jaworzno, Trzebinia, Krzeszowice, Chełmek, Jeleń oraz okoliczne obszary wiejskie. Teren ówczesnego powiatu, do dziś nazywany Ziemią Chrzanowską, został wskutek reformy administracyjnej z roku 1975 podzielony między województwa: katowickie (w którym znalazły się miasta Chrzanów, Trzebinia, Libiąż, Jeleń i Jaworzno), krakowskie (Krzeszowice i Alwernia) oraz bielskie (Chełmek). Mimo silnego oddziaływania Górnego śląska chrzanowianie zachowali poczucie więzi z Krakowem. Od czasu transformacji ustrojowej w Polsce, wskutek znacznej redukcji zatrudnienia w sektorze przemysłowym w latach 90. XX wieku, znaczna część mieszkańców Chrzanowa trudni się handlem detalicznym. Miasto stało się lokalnym centrum handlu.

Od roku 1999 Chrzanów znajduje się w województwie małopolskim i stanowi siedzibę powiatu, obejmującego także miasta Trzebinia, Libiąż i Alwernia oraz gminę Babice.

Zabytki

Budowle z początków istnienia Chrzanowa - a także późniejsze, lecz wzniesione z drewna, jak ratusz miejski - nie zachowały się do dzisiejszych czasów. Zniszczeniom wojennym i późniejszej rozbiórce uległy również synagogi. Zachowały się kościoły i śródmiejskie kamienice w większości XIX-wieczne. W centrum miasta warte odwiedzenia są: kościół pw. św. Mikołaja, Rynek (przebudowany i odnowiony w latach 2004-2005), Plac Tysiąclecia, Park Miejski, Aleja Henryka. Warto odwiedzić Lamus dworski z XVI w., obecnie siedziba Muzeum w Chrzanowie (budynek główny na terenie parku oraz tzw. Dom Urbańczyka przy Alei Henryka), a także kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Kościelcu.

Na terenie sołectw do ciekawszych obiektów można zaliczyć kościół pw. Podwyższenia Krzyża św. oraz Pałacyk (obecnie Dom Pomocy Społecznej) w Płazie. Dość znany jest w Polsce napis na zegarze, znajdującym się przy jednym ze skrzyżowań w Płazie, głoszący: Jedna z tych godzin będzie twą ostatnią. W centrum miasta zlokalizowany jest dom kultury (Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji), pełniący także funkcję jedynego kina w Chrzanowie. Funkcjonuje Miejska Biblioteka Publiczna z filiami dla dzieci i młodzieży.

W sąsiedniej gminie Babice zlokalizowane są, należące do Muzeum w Chrzanowie, największe atrakcje okolicy: zakonserwowane ruiny zamku Lipowiec oraz bogaty skansen - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie.

Atrakcje turystyczne

Corocznie w czerwcu organizowane są Dni Chrzanowa, obejmujące szereg imprez kulturalnych, sportowych i rozrywkowych. Chrzanów i okolice bogate są w atrakcyjne pod względem rekreacyjnym tereny leśne, z wytyczonymi szlakami pieszymi i rowerowymi. Urozmaicone i interesujące są budowa geologiczna oraz ukształtowanie terenu. W sąsiedztwie miasta znajduje się rekreacyjny zalew Chechło. Pośród należących do miasta obszarów leśnych znajduje się duży zbiornik dla wędkarzy Groble. Od zachodu i południa rozciąga się spory kompleks borów. To w nim karmelici bosi z Czernej, na stawach Szymalówka, opodal Grobli, zorganizowali swój ośrodek rekolekcyjny. Nikt inny lepiej od nich nie potrafi docenić ciszy i odosobnienia, jakie oferuje ten teren. Pobliskie stawy Groble to królestwo wędkarzy, którzy także nie lubią hałasu.

Aby ułatwić poznawanie uroków gminy, wytyczono dla turystów ścieżki przyrodnicze:

* ścieżka przyrodniczo - dydaktyczna "Pogorzyce - Wzgórze Grodzisko Wielkie - Płaza Dolna"
* ścieżka przyrodniczo - dydaktyczna "Podmokłe łąki na Kątach - Lasy w Kotlinie Chrzanowskiej - Stawy na Groblach"
* ścieżka przyrodniczo dydaktyczna "Dolina rzeki Chechło - Góra Żelatowa - Pogorzyce"
* ścieżka hydrologiczno - dydaktyczna "Płaza Górna - Simota - Płaza Dolna- Starzyny - Pogorzyce - Źrebce"

(Źródło - Wikipedia)