Zawiercie to miasto i gmina w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego. Położone jest obok środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskej u źródeł Warty w dzielnicy Kromołów. Stąd prawdopodobnie wzięła się nazwa miasta Zawiercie. Dawni mieszkańcy Kromołowa chcąc przedostać się do ówczesnej wsi musieli przekroczyć rzekę Wartę, gdyż Zawiercie znajduję się "Za Wartą" (patrząc od strony Kromołowa). Zawiercie stanowi ważny punkt komunikacyjny i kolejowy, znajduje się tutaj przemysł ciężki (huta żelaza), lekki (włókienniczy), szklarski (huta szkła produkująca kryształ) i odlewniczy (odlewnia żeliwa). Zajmuje ono 85,24 km2 powierzchni i liczy ponad 55 tys. mieszkańców. Pod Zawierciem znajdują się ogromne ilości rud ołowiu, cynku i srebra (prawdopodobnie także uranu), które nie są eksploatowane. Kiedyś wydobywano także rudy żelaza metodą odkrywkową.

Rys historyczny

Historia miasta Zawiercie sięga 1431 r. , kiedy to za panowania Bolesława V, księcia opolskiego, w dokumencie nadającym grunty i zezwolenie na zbudowanie karczmy Mikołajowi Czenarowi, po raz pierwszy została wymieniona nazwa Zawiercie. Od XV do XIX w. Zawiercie miało wielu właścicieli. Na przełomie XIX i XX w. utrwaliły się dwie nazwy Zawiercia: Zawiercie Duże - rozmieszczone wokół drogi biegnącej do Poręby i Zawiercie Małe - położone po prawej stronie Warty przy drodze wiodącej do Marciszowa. Pod względem administracyjnym Zawiercie Małe było wsią - gromadą przynależną do gminy Kromołów. Funkcje administracyjne w Zawierciu pełnili sołtysi w ramach samorządu gminnego. Najstarszą dzielnicą miasta jest Kromołów z źródłami rzeki Warty, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1193 r. Dzielnica ta największy rozkwit przeżywała w latach 1831 - 1860, a to za sprawą mieszkających w nim sukienników i półcienników.

Rozwój Zawiercia nieodłącznie związany był z koleją oraz budową dróg bitych. 1 grudnia 1847 r. przez Zawiercie po raz pierwszy przejechał pociąg. W ten sposób otwarto planowany ruch z Częstochowy do Ząbkowic linią jednotorową. Ruch kolejowy dwutorowy z Koluszek do Ząbkowic uruchomiono w 1881 r. Spowodowało to rozwój ruchu pasażerskiego i towarowego. Stacja i dworzec II klasy zostały uruchomione w 1890 r., a w kwietniu 1914 r. został oddany do użytku obecny dworzec kolejowy. Biegnąca przez Zawiercie linia kolejowa była jednym z istotnych czynników, który skłonił Żydów berlińskich Ginsbergów do zakupu od małżonków Pławner z Żarek przędzalni bawełny funkcjonującej od 1833 r. Równocześnie z budową i rozbudową zakładów braci Ginsbergów w 1875 r. została uruchomiona w Zawierciu przez Carla Braussa Fabryka sztucznej wełny.

Ważną rolę w rozwoju Zawiercia spełniały różne zakłady i przedsiębiorstwa metalowe m.in: "Ferrum", "Ułan", "Poręba" koło Zawiercia, "Jan Mecner", Fabryka Opakowań Blaszanych i huta "Zawiercie". Jest rzeczą charakterystyczną, że niektóre zakłady i fabryki sytuowały się w pobliżu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej a dla odległych od linii kolejowych fabryk montowano bocznice kolejowe. Na terenie Zawiercia uruchomiono kopalnie węgla brunatnego i rudy żelaza. Po nabyciu gruntów 1 sierpnia 1878 r. podjęto ustalenia o budowie osiedla robotniczego TAZ. W tym też czasie zbudowano wiele szkół, kaplic, kościołów (w tym kościół "Piotra i Pawła") i parków.

W latach I wojny światowej ponad 30-tysięczna osada fabryczna Zawiercie posiadała okazały dworzec kolejowy, liczne fabryki oraz zakłady pracy. Prawa miejskie Zawiercie nabyło 1 lipca 1915 r. W wyniku tego ukształtowały się dzielnice: Kromołów, Blanowice, Bzów, Żerkowice, Kądzielów, Zuzanka, Argentyna oraz osiedla: Żabki, Marciszów, Stawki, Centrum, Warty, Dąbrowica, Ręby, Kosowska Niwa, a także sołectwa: Karlin, Łośnice, Pomrożyce, Skarżyce.

W okresie I wojny światowej w Zawierciu wzrosło bezrobocie, a to za sprawą zmniejszenia zatrudnienia w przedsiębiorstwie TAZ i zamknięciu huty Huldczyńskiego. Mieszkańcy Zawiercia jeździli na tereny okupacji austro-węgierskiej w celu kupna żywności, która była tam znacznie tańsza niż na terenie okupacji niemieckiej.

Rozwój Zawiercia w latach 1919 - 1939 determinowały następujące kwestie: działalność organów administracyjnych, właściwe gospodarowanie majątkiem komunalnym i powierzonymi funduszami, funkcjonowanie przedsiębiorstw i zakładów, problemy bezrobocia, sprawy mieszkaniowe oraz działania władz administracyjnych w celu złagodzenia skutków trudnych warunków socjalnych życia mieszkańców. Nadal jednak jest miastem przemysłowym i tak jak przeżywający wówczas kryzys kraj, pojawia się nazwa "Zawiercie miasto wymarłe".

Utworzenie powiatu zawierciańskiego w 1927 r. wprowadziło pewne ożywienie w życiu miasta gł. Kulturalnym, a to za sprawą Chóru Towarzystwa śpiewaczego "Lira". Od 1936 r. poprawiała się stopniowo sytuacja finansowa i możliwości zatrudnieniowe przedsiębiorstw zawierciańskich. Okres po II wojnie światowej to okres rozwoju miasta. W kwietniu i maju 1945 r. produkcję podjęły fabryki "Poręba" i "Ferrum", w czerwcu uruchomiono Hutę Szkła , w lutym 45 r. hutę "Zawiercie".

W latach 90-tych uwydatniły się trudne problemy zatrudnieniowe i mieszkaniowe. Zapoczątkowana w 1989 r. transformacja ustrojowa zmieniła system gospodarowania i zarządzania zakładami pracy, przedsiębiorstwami. 27 grudnia 1995 r. przekształcono hutę "Zawiercie" w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa.

Od 1998 roku miasto jest stolicą powiatu zawierciańskiego, w skład którego oprócz Zawiercia wchodzą następujące gminy: Irządze, Kroczyce, Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Poręba, Szczekociny, Włodowice, Żarnowiec.

Atrakcje turystyczne

Wizytówką miasta Zawiercia jest brama wjazdowa na centralną część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskej. Samo miasto położone jest w odległości 43 km od Katowic, 45 km od Częstochowy i 67 km od Krakowa oraz 24 km od Międzynarodowego Portu Lotniczego w Pyrzowicach. Właśnie te niewielkie odległości i dobra komunikacja PKP i PKS sprawiają, że miasto to stanowi doskonały punkt wypadowy w najbardziej atrakcyjne tereny Jury Krakowsko - Częstochowskiej. W granicach administracyjnych regionu maja źródła rzeki Warta i Czarna Przemsza. Z Zawiercia możemy dojechać do skałek Rzędkowickich, Góry Zborów w Podlesicach, do zamków w Morsku, Mirowie, Bobolicach, Podzamczu, Smoleniu i innych. Tutaj też krzyżują się szlaki turystyczne piesze i rowerowe np. szlak "Warowni Jurajskich". Z centrum wybiegają szlaki prowadzące na malownicze triasowe skałki Jury, m.in.:

* Główny szlak jurajski "Orlich Gniazd" wiodący przez Karlin, Żerkowice, zamek Morsko.

* Szlak żółty z Borowego Pola do Skarżyc i Piaseczna.

* Szlak zielony "Tysiąclecia" rozpoczyna się w Sakrżycach przez Kromołów, Bzów, Podzamcze do Bytomia.

Tereny wokół Zawiercia mogą poszczycić się unikalną rzeźbą (np. skałka "Okiennik Wielki") i występowaniem zbiorowisk roślin skrajnie różniących się pod względem florystycznym i ekologicznym. Okolice miasta porastają lasy iglaste z dominacją sosny i liściaste z przewagą buku. To w nich można spotkać wiele gatunków roślin i zwierząt będących pod ochroną.

Na północny-wschód od Bzowa przy drodze polnej do Kidowa znajduje się Skała Rzędowa ze stanowiskiem archeologicznym.

Zabytki

W samym mieście i okolicach można także zobaczyć wiele ciekawych zabytków m.in.

* neogotycką kolegiatę pw. św. Ap. Piotra i Pawła wybudowaną w 1903 r. (obchodząca w tym roku 100 - lecie),
* kościół pw. św. Mikołaja Biskupa Wyznawcy z XVI wieku w Zawierciu - Kromołowie oraz cmentarz żydowski ze stalle nagrobnymi z reliefowymi przedstawieniami z XVIII - XIX w. oraz nagrobkami z XIX w.,
* kościół pw. Trójcy Przenajświętszej i kościół św. Floriana z XVI-XVII wieku w Zawierciu - Skarżycach,
* kapliczkę murowaną z I - szej połowy XIX w. w Zawierciu - Marciszowie,
* zabytkowy dworzec PKP wybudowany na przełomie XIX i XX w.,
* pałacyk, w którym mieści się budynek Biblioteki Miejskiej, gdzie znajduje się Izba Muzealna,
* dworek w Zawierciu - Bzowie z 1. połowa XIX wieku,
* dawną synagogę z 1880 r.,
* ruiny zamku Bąkowiec w Zawierciu-Łężcu (znanego też jako zamek w Morsku).

(Źródło - Wikipedia)