Gmina Kroczyce położona w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, z siedzibą we wsi Kroczyce. Wieś powstała w 1973 roku, zajmuje obszar 11015 ha, na którym zamieszkuje 6020 osób w 19 sołectwach. Indywidualne gospodarstwa i działki mieszkańców zajmują 8768 ha, pozostałe grunty to lasy, skały i wody. Okolice gminy stanowią jeden z najciekawszych fragmentów Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nazwanej "perłą polskiego krajobrazu". Gmina Kroczyce należy do gmin atrakcyjnych pod względem turystyczno-krajobrazowym ze względu na: mnogość występowania ostańców skalnych, jaskinie, szereg malowniczych tras i szlaków turystycznych wiodących przez ciekawe rejony Jury, doskonale nadające się tereny do rekreacyjnego kolarstwa szosowego, jazdy konnej. Znajdują się tu zbiorniki wodne o ogólnej powierzchni lustra wody 23 ha oraz stawy rybne o pow. 53 ha. Nad zbiornikami wodnymi i w ich pobliżu znajdują się tereny letniskowe zabudowane domkami letniskowymi (ok. 800) oraz ośrodkami wypoczynkowymi. Część miejscowości posiada oczyszczalnię ścieków oraz kanalizację. Rozwija się baza hotelowa, gastronomiczna i agroturystyczna.

Rys historyczny

Już od VIII-IX w. na górze Słupsko w Skałach Kroczyckich istniało grodzisko typu skalnego o rozbudowanym podgrodziu. Jednak Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1262 r. o przekazaniu jej jako uposażenia wojewodów krakowskich. Prawdopodobnie w 1427 roku nastąpiła budowa drewnianego kościoła pod wezwaniem św. Jacka i św. Magdaleny. W latach 1893-95 trwała budowa kościoła św. Jacka i Marii Magdaleny w miejscu drewnianego z 1427 roku, którą ufundował rycerz maltański Petrasius Firlej.

W czasie II wojny światowej w latach 1939-45 - na szczycie skały Łysak mieszkał pewien człowiek, którego często odwiedzały go oddziały BCh "Sowy-Zawiszy", o czym donieśli Niemcom konfidenci. Na ten donos okupant zorganizował obławę i zniszczył całe gospodarstwo. W IX 1943 roku oddział partyzancki "Wacka" stacjonując u stóp Łysaka urządził na drodze koło Kostkowic zasadzkę na czteroosobową grupę niemieckiej policji kryminalnej. Partyzanci w wyniku tej akcji zranili trzech policjantów i zabrali im bogaty materiał o siatce wywiadu niemieckiego skierowanego przeciwko partyzantom.

Z dniem 1 sierpnia 1944 roku, koło kościoła odbyła się egzekucja partyzantów z Batalionów Chłopskich. Osoby te zginęły w wyniku represji po brawurowej i dramatycznej akcji, jaka miała miejsce w związku z zasadzką na drodze Żarki Kroczyce. Partyzancki oddział Batalionów chłopskich zorganizował na zakręcie drogi, u podnóża góry zborów i góry sulinów w pobliżu Podlesic, zasadzkę na kolumnę niemieckich ciężarówek jadących do Kroczyc. Walka z zaskoczonymi Niemcami miała gwałtowny i zaciekły przebieg. Niemcy poddali się w tej walce poległo lub zostało ciężko rannych 21 Niemców, 6 poddało się, a pozostali uciekli. W samochodach znaleziono dużo żywności, sprzętu bojowego i sprawną radiostacje. Po załadowaniu na samochody zdobyczy, resztę pojazdów oblano benzyną i spalono. Oddziały partyzanckie wycofały się w lasy bobolickie. Zbiegli z miejsca akcji Niemcy napotkali w Kroczycach wycofującą się z frontu kolumnę wojsk Niemieckich. Wkrótce też od Żarek i Zawiercia nad ciągnęły oddziały żandarmerii i SS. Niemcy otoczyli wieś Podlesice, Lgotkę i Kroczyce. Rozpoczęto penetracje terenu oraz spędzanie wszystkich napotkanych ludzi na plac kościelny w Kroczycach. Obława zaskoczyła w domach wielu członków batalionów chłopskich. Podczas próby oderwania się od Niemców został postrzelony i poddany torturą Piotr Wieczorek, którego następnego dnia oprawcy powiesili na przydrożnej wierzbie. Obok powieszono Stefana Surowca z Podlesic, który miał przy sobie piosenkę partyzancką. Niemcy wybrali spośród zatrzymanych 40 zakładników i przewieziono ich do Żarek. Roztropna decyzja dowódców partyzanckich, którzy odesłali zabranych jeńców do Żarek licząc, że w zamian zakładnicy polscy zostaną zwolnieni. Na rozkaz oficerów wermachtu zwolniono polskich zakładników i uratowała kilkudziesięciu ludzi. W 1957 roku na terenie gminy Włodowice utworzono rezerwat "Góra Zborów".

Atrakcje turystyczne

Okolice Kroczyc to jeden z najciekawszych fragmentów Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, nazwanej "perłą polskiego krajobrazu". Obszar ten charakteryzuje się bogactwem wartości estetycznych i poznawczych świata przyrody. Miejscowe warunki sprzyjają aktywnym formom rekreacji. Miłośnicy turystyki pieszej znajdą tutaj szereg malowniczych tras i szlaków znakowanych, wiodących przez najpiękniejsze rejony Jury. Bogactwo form skalnych czyni ten rejon miejscem wspinaczki skałkowej. Okolice Kroczyc doskonale nadają się do rekreacyjnego kolarstwa szosowego i terenowego. Z powodzeniem można uprawiać tu biegi terenowe, jazdę konną i sporty wodne, zimą - narciarstwo biegowe.

Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych "Orlich Gniazd" zajmuje na tym terenie 10.346ha, co stanowi 94% powierzchni gminy Kroczyce. Ponadto znajduje się tu rezerwat Góra Zborów - rezerwat przyrody nieożywionej o powierzchni 45ha, który obejmuje dwa najbardziej skaliste wzgórza - Górę Zborów i Kołoczek. Występują w nim interesujące formy skalne: iglice, turnie oraz zwietrzenia krasowe w postaci grot, jaskiń i zapadlisk oraz ciekawa roślinność. W szczytowej partii Kołoczka rośnie goździk siny (roślina alpejska) oraz na południowych stokach Góry Zborów mącznica lekarska. Góra Zborów jest jednocześnie najwyższym wzniesieniem w byłym województwie częstochowskim (462m n.p.m.) i stanowi znakomity punkt widokowy.

W okolicy gminy Kroczyce znajdują się liczne jaskinie m. in.:

Jaskinia w Kroczycach - długość jaskini 60m, deniwelacja 11m, wysokość otworów 395m i 401m n.p.m. Jaskinia o rozwinięciu pionowym. Odkryta w 1937r przez poszukiwaczy kalcytu. Odkryto w niej kości ludzkie i zwierzęce oraz fragmenty ceramiki. Ciekawostką jaskini jest to, że odkryte kości były zalane częściowo polewą naciekową. Wiek wykopaliska określany jako 2000 lat. Przypuszcza się, że jaskinia była cmentarzyskiem, do którego przez górny otwór-komin wrzucano zwłoki w czasie epidemii.

Jaskinia Głęboka - długość 160m, deniwelacja 16,5m, wysokość otworu 380m n.p.m. Jaskinia turystyczna, ogólnodostępna, poziomy układ korytarzy. Zwiedzanie bez trudności. Szata naciekowa została zniszczona w wyniku eksploatacji kalcytu. Jaskinia znajduje się w Kruczych Skałach.

Jaskinia Wielkanocna - długość 70m, głębokość 16m, otwór pionowy, wysokość otworu 380m n.p.m. Jaskinia rozpoczyna się pionową studnią o głębokości 12m. Dostępna wyłącznie przy użyciu sprzętu alpinistycznego.

Jaskinia Żabia - długość jaskini 59m, głębokość 18,5m, wysokość otworu 406m n.p.m. Jaskinia ma charakter studni, dostępna jest wyłącznie przy użyciu sprzętu alpinistycznego. Występują tu kawałki wapienia i kalcytu.

Zabytki

W miejscowości znajduje się zbudowany w latach 1893-1895 kościół św. Jacka i Marii Magdaleny. Wcześniej, bo w XV w. istniała tu drewniana świątynia, którą ufundował rycerz maltański Petrasius Firlej. W środku znajduje się ołtarz w formie groty zbudowany z kalcytu, na wzór groty z sanktuarium w Lourdes. Koło kościoła rosną pomniki przyrody - lipy (najstarsza ma około 500 lat).

We wsi znajduje się również obelisk ku czci żołnierzy Batalionów Chłopskich, zamordowanych przez hitlerowców. Dowódcą 150-osobowego oddziału, który działał w tych okolicach, był Stanisław śnitko (pseudonim "Sowa"). Pomnik Wieczorka i Surowca

W Kroczycach przy ul. 22-lipca znajduje się tablica upamiętniająca męczeńską śmierć 2 partyzantów. Napis głosi:"Tu zginęli śmiercią męczeńską 1 VIII 1944 r. uczestnicy ruchu podziemnego Piotr Wieczorek ur. 1914 r. Surowiec Stefan ur. 1919 r." Odsłonięcie pomnika dokonano w 1956 r.

Niedaleko leży wieś Morsko gdzie znajdują się ruiny średniowiecznego zamku z XIV lub XV wieku., zburzonego w XVII w. Do dzisiaj zachowały się tam resztki murów na wysokiej skałce oraz zarysy fosy i wałów. Ruiny zamków znajdują się na terenie ośrodka wypoczynkowego.